Akademisyen İsa Habibbayli'nin çok yönlü bilimsel çalışmasının ana yönlerinden biri edebiyat teorisinin güncel sorunlarıdır. Edebiyat teorisi üzerine yaptığı araştırmalarda, bilim adamı edebi eğilimler konusuna özel bir önem vermiş ve uzun yıllar süren bilimsel faaliyeti sırasında edebiyat teorisi alanında bir dizi önemli araştırmaya imza atmıştır.

1980'de "Yirminci yüzyılın başlarında Azerbaycan romantik sözleri" (şimdi: Felsefede Felsefe Doktoru) konulu tezini 1980 yılında savunan İsa Habibbaylı, 1984 yılında "Romantik Sözlerin Olanakları" adlı bir monografi yayınladı. Elde edilen saygın bir araştırmayı kazandı. Son zamanlarda romantizm üzerine yapılan bilimsel araştırmaların ana kaynaklarından biri olan bu monografi, günümüzde de geçerliliğini korumaktadır.

Akademisyen İsa Habibbaylı, bilimsel kariyerinin ilk aşamalarında yazdığı "Edebiyat Teorisi: (Sınıflandırma, Tanım ve Açıklamalar)" (1985) adlı kitabında edebi akımlar konusuna da dikkat çekmiştir. Beş bölümden oluşan bu kitap, edebiyat teorisinin ana bölümlerini, temel kavramları özlü ve görsel bir şekilde sunmakta ve dönem için tamamen yeni bir ders kitabı örneği oluşturmaktadır. Sovyet döneminde, edebiyattaki ana edebi eğilimin sosyalist gerçekçilik olarak kabul edildiğine dikkat edilmelidir, bu nedenle bu eğilim üzerine yapılan araştırmaların diğer edebi eğilimler üzerine yapılan araştırmalardan daha üstün olduğu belirtilmelidir. En iyi ihtimalle, romantizm ve gerçekçiliğin diğer aşamaları üzerine araştırmalar yayınlanırken, diğer eğilimler göz ardı edildi. 1985 yılında akademisyen İsa Habibbayli tarafından derlenen ders kitabının V. bölümünde romantizm ve gerçekçiliğin yanı sıra klasisizm, duygusallık, fütürizm, natüralizm, dekadantizm, sembolizm gibi edebi akımlar hakkında kısa bilgiler verilmektedir. Bu bilgilerin o dönemde yayınlanan bir kitaba yansıması genç bir bilim adamının cesaretini gerektiriyordu. O kitapta verilen bu özlü ama sağlam bilgi, genç edebiyat eleştirmenlerinin araştırma ufuklarını genişletmesi açısından büyük önem taşıyordu. Akademisyen İsa Habibbaylı'nın genç bir edebiyat eleştirmeni olarak aynı kitapta verdiği edebi akım tanımının bugün de geçerli olduğunu belirtmek gerekir: (1, s. 49).

Akademisyen İsa Habibbayli'nin edebi akımlar üzerine yaptığı araştırmalar her zaman özgünlükleri ve ağırlıkları ile ön plana çıkmıştır. “Aydınlanma Gerçekçiliğinin Yeni Aşaması” (1985), “Yüksek Öğretimde Eleştirel Gerçekçilik Çalışması” (1988), “Nariman Nerimanov ve Molla Nasreddin Edebiyat Okulu” (1990), “Popülerizm ve Gerçekçilik Örneği: [] ”( 2011),“ Azerbaycan romantizminin zirvesi ”(2013),“ Romantik pathostan lirizme ”(2013),“ Bağımsızlığın ve bağımsızlık edebiyatının şanlı yolu ”(2016), Bilim ve sanat: paralelliklerin birliği - Kamal Abdulla” (2016), “ Erken gerçekçilik dönemi ”(2017),“ Azerbaycan edebiyatında erken gerçekçilik: tarih ve yaratıcı ”(2017),“ Aydınlanma ve gerçekçilik “Kronoloji kavramı ve gelişim aşamaları” (2017), “Hoş geldiniz Mirza Fatali Ahundzadeh ” (2017), “Aydınlanma hareketi ve aydınlanma edebiyatının seçkin temsilcisi ”(2017),“ Nariman Narimanov: eleştirel-gerçekçi mi yoksa aydınlanmış demokrat mı? ” (2017), “Epoch of Eleştirel Realizm ve Romantizm” (2017), “Azerbaycan Edebiyatında Aydınlanma Hareketi ve Aydınlanma Gerçekçiliği (XIX Yüzyıl)” (2018), “Sosyalist Gerçekçilikten Ulusal Bağımsızlığa” (2018), “Çok Yöntemli Azerbaycan Edebiyatı” (2018) ), “Azerbaycan romantik şiirinin Hüseyin Cavid aşaması” (2018), “Azerbaycan edebiyatında sosyalist gerçekçilik dönemi” (2019), “Edebiyattan akademiye ve akademiye” (2019), “Azeri edebiyatından Katarsis gizemlerin maceraları” (2020), “Molla Panah Vagif. Erken gerçekçilik edebi akımının yaratıcısı ”(2021) ve diğer makaleler, çeşitli edebi akımlar hakkında sonuçları, özellikle bu edebi akımların Azerbaycan edebiyatındaki konumuna ilişkin önemli bilimsel hükümleri yansıtıyordu.

2018-ci ildə Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat institutunda məhz akademik İsa Həbibbəylinin təşəbbüsü ilə yaradılan və akademikin rəhbərliyi ilə fəaliyyət göstərən “Ədəbi cərəyanlar” sektoru da Azərbaycanda ədəbi cərəyanlar probleminin araşdırılması işində mühüm addımlardan biridir. Sektorda gənc tədqiqatçılar akademik İsa Həbibbəylinin rəhbərliyi ilə  realizm, modernizm, postmodernizm, romantizm ədəbi cərəyanları üzrə araşdırmalar aparırlar. “Ədəbi cərəyanlar: poetikası və estetikası” mövzusunda keçirilən 2 hissəli elmi sessiya ( I elmi sessiya:16.07. 2019; II elmi sessiya  13.02.2020) ədəbi cərəyanların əsaslı şəkildə tədqiqində atılan əməli addımlardan biri kimi təqdirəlayiqdir.

         Akademik İsa Həbibbəylinin 2019-cu ildə çap olunan "Azərbaycan ədəbiyyatı: dövrləşdirmə konsepsiyası və inkişaf mərhələləri" monoqrafiyası alimin ədəbiyyat tarixinin dövrləşdirilməsi ilə bağlı çoxillik araşdırmalarının, gərgin elmi zəhmətinin bəhrəsidir. Monoqrafiyada əsasını “Azərbaycançılıq konsepsiyası” təşkil edən Azərbaycan ədəbiyyatının dövrləşdirilməsinin yeni variantı əsaslandırılaraq elmi ictimaiyyətə təqdim edilmişdir. Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinin 10 dövrdən ibarət olan yeni təsnifatının diqqətçəkən məqamlarından biri ədəbiyyatın tarixi inkişaf dövrlərinin ədəbi cərəyanlar əsasında təsnifatı və adlandırılmasıdır. Fikrimizcə, ədəbiyyat nəzəriyyəsinin əsas anlayışlarından biri olan, ədəbiyyatda yeni mərhələnin başlanmasını vurğulayan və hər xalqın ədəbiyyatında özünəməxsus şəkildə təzahür edən ədəbi cərəyanların ədəbiyyat tarixinin dövrləri kimi təqdim edilməsi ədəbiyyatımızın dövrləşdirilməsi prosesində yenilikdir  və bu yeni yanaşma müasir  dünya elminə inteqrasiya baxımından önəmli bir addımdır.

Akademisyen İsa Habibbayli'nin edebi eğilimler konusundaki araştırmaları yurtdışında yayınlanan "Nazim Hikmet et l'Azerbaïdjan (Paris 2004)," Edebi Miras ve Modernleşme "(Ankara, 2012)," Azerbaycan Edebiyatı: Edebi Gelenek ve Modernite "(Tiflis 2016) makalelerine yansımıştır. ) olmuştur. Akademisyen İsa Habibbeyli, 2020 yılında "Bengü Yayınları" (Ankara)'da yayınlanan "Türk Dünyasında Çeyrek Asırlık Edebî Tecrübe: Milli Ruh ve Edebiyatın Bir Yansıması" ders kitabında Azerbaycan üzerine bir bölüm yazmıştır. "Şerefli Bağımsızlık Yolu ve Bağımsızlık Dönemi Azerbaycan Edebiyatı" başlıklı bölümde Azerbaycan edebiyatının bağımsızlık döneminde oluşumu, özgürlük mücadelesinin edebiyatımıza yansıması, modern Azerbaycan edebiyatının oluşum aşamaları hakkında detaylı bilgiler verilmektedir. "Azerbaycan" ideolojisi temelinde. Akademisyen, Azerbaycan edebiyatındaki yeni edebi akımları tartışırken, eleştirel gerçekçilikten modernizme ve neorealizme geçiş, büyülü gerçekçilik, postmodernizm, dekadantizm, akademizm gibi akımların ortaya çıkışı ve oluşumu ile ilgili araştırmalarını ve edebi eğilimler, akımlar ve edebi eleştiride edebi akımlar ve değerli fikirler, sadece Azerbaycan edebiyatına ilgi duyan okuyucular için değil, aynı zamanda Azerbaycan edebiyatının bağımsızlık döneminde dünya edebiyatındaki yerini belirlemede çok değerli bir kaynak görevi görmektedir.

Akademisyen İsa Habibbayli'nin 2021'de İtalya'da Sandro Teti (Roma) tarafından yayınlanan "La letteratura Azerbaigiana di inizio novecento" ("Yirminci Yüzyıl Başları Azerbaycan Edebiyatı") monografisi, yirminci yüzyılın başlarındaki Azerbaycan edebiyatının bizim için özel bir edebi aşama olduğunu vurgulamaktadır. milli edebiyat Monografi, o dönemde yaşamış ve yaratılmış aydınlanma realizmi, eleştirel realizm ve romantizm edebi akımlarına mensup yazarların yaratıcılığı üzerine yapılan araştırmalarla Azerbaycan edebiyatında bu eğilimlerin tezahürleri, oluşum aşamaları hakkında bilimsel sonuçlar sunmaktadır. 

Başkomutan İlham Aliyev komutasındaki şanlı ordumuzun 44 günlük Vatan Savaşı'ndaki tarihi Zaferi sayesinde 2021 yılında Molla Panah Vagif'in türbesi restore edilmiş ve 30 yıl sonra "Vagif Şiir Günleri" gerçekleştirilmiştir. Şuşa'da düzenlendi. Akademisyen İsa Habibbeyli, "Büyük Dönüşün Edebi ve Ebedi Kutlaması" başlıklı makalesinde şunları yazıyor: "Vagif Şiir Günleri, Azerbaycan edebiyatının ve kültürünün büyük bir raporu ve kutlamasıdır. . Büyük Dönüş Yılı Vagif Şiir Günleri sadece önemli bir edebi olay değil, aynı zamanda önemli bir sosyo-politik olaydı ”(4, s. 22). Akademisyen İsa Habibbaylı'nın "Sanatçının Bilimsel Pasaport Serisi"nde yayınlanan "Molla Panah olan Vagif" (Bakü, "Bilim ve Eğitim" 2021) monografisi de "Vagif Şiir Günleri"ne değerli bir katkıdır. Monografi, Molla Panah Vagif'in hayatı ve eseri hakkında yeni bir bilimsel görüşü yansıtıyor. Bu temel araştırmada, Azerbaycan edebiyatında erken realizmin kurucusunun Molla Panah Vagif olduğu iddiası ilk kez bilimsel deliller ve gerçeklerle ispatlanmıştır.

AMEA'ın başkan yardımcısı, Nizami Gencevi Edebiyat Enstitüsü'nün genel müdürü akademisyen İsa Habibbayli'nin bilimsel çalışmalarında edebi eğilimler üzerine araştırmalar her zaman güncelliğini koruyor. Şu anda, ANAS'tan Nizami Gencevi'nin adını taşıyan Edebiyat Enstitüsü, akademisyen İsa Habibbayli'nin yazarı ve bilimsel danışmanı ve bu satırların yazarı olan "Azerbaycan edebiyat eleştirisinde edebi eğilimler" başlıklı bir bibliyografik dizin hazırlamaktadır. Azerbaycan edebiyat eleştirisinde ilklerden biri olan bu bibliyografyayı oluşturma sürecinde İsa Muallim gençlik aşkı ve coşkusu ile çalışmakta, doğruluğa özellikle dikkat etmekte, objektif bir yaklaşım sergilemekte ve mümkün olduğu kadar hiçbir araştırmayı dışarıda bırakmamaya çalışmaktadır. . Akademisyen İsa Habibbayli'nin genç meslektaşlarının ve haleflerinin sürekli teşvikine karşı, bir bilim adamı, usta olarak imajına yeni özellikler ekleniyor, bağımsız Azerbaycan'ın geleceğine olan güveni ve özeni bu büyük bilim adamının her konuşmasında ve tavsiyesinde hissediliyor. genç bilim adamları ile Azerbaycan ve dünya edebiyat eleştirisi için çok değerli olan akademisyen İsa Habibbayli'nin edebi akımlar alanındaki araştırmaları, yeni bilimsel bulguları her zaman genç bilim adamlarımızın bilimine katkıda bulunacaktır.

Özet

Akademisyen İsa Habibbayli, multidisipliner bilimsel araştırmaların ana yönlerinden biri olan edebiyat teorisi üzerine yaptığı araştırmada edebi akım konusuna özel bir önem vermiştir. Akademisyenin edebi akımlar üzerine yaptığı bilimsel araştırmalar dünya edebiyat eleştirisine büyük katkı sağlamıştır. Bu çalışmalar, edebi eğilimler sorununun incelenmesine yönelik yeni bir bilimsel yaklaşım alanında ileriye doğru atılan ana adımlardan biridir. Akademisyen İsa Habibbayli'nin 2019 yılında yayınlanan "Azerbaycan edebiyatı: dönemlendirme kavramı ve gelişme aşamaları" monografisi, Azerbaycan edebiyatının dönemselleştirilmesinin yeni bir versiyonunu bilim camiasına sundu. "Azerbaycanlık Kavramı"na dayanan ve 10 dönemden oluşan Azerbaycan edebiyat tarihinin yeni bir sınıflandırmasını sunan monografinin öne çıkan özelliklerinden biri, edebiyatın tarihsel gelişim dönemlerinin tasnif ve adlandırma esasına göre yapılmasıdır. edebi eğilimler. Akademisyenin edebi akımlar alanında yaptığı araştırmalar, yeni bilimsel bulgular Azerbaycan ve dünya edebiyat eleştirisi için çok değerlidir.

Kaynakçalar: 

1. Habibbeyli İsa. Edebi teori: (Sınıflandırma, tanım ve açıklamalar): metodik öğretim / Azerbaycan SSC Yüksek ve Orta Özel Eğitim Bakanlığı'nın Yüksek Öğrenim üzerine Öğretim-Metodik Kabinesi; turta ed. IA Habibov; yorumcu. M.Z. Caferov; bilimsel ed. Y.İ. Ahundov, M. Aliyev, Ş. Alişanov, Bakü, 1985, 58 sayfa.
2. Habibbeyli İsa. Azerbaycan edebiyatı: dönemlendirme kavramı ve gelişme aşamaları. Bakü, “Bilim”, 2019, 452 s.
3. Habibbeyli İsa. Azerbaycan Mektubu yeni bir başlangıç. Roma, Sandro Teti Editör, 2021
4. Habibbeyli İsa. Büyük dönüşün edebi ve ebedi kutlaması // Adabiyyat gazetesi, 4 Eylül 2021, s. 22
5. Habibbeyli İsa. Molla Panah Vagif (sanatçının bilimsel pasaport serisi). Bakü, "Bilim ve eğitim", 2021.